Tài nguyên sinh vật luôn được coi là nguồn tài nguyên quý giá của tự nhiên. Vậy có bao giờ bạn tự hỏi tài nguyên sinh vật là gì? Đặc điểm nguồn tài nguyên sinh vật ở nước ta như thế nào? Trong bài viết này Dinhnghia sẽ giúp bạn giải đáp các thắc mắc trên về tài nguyên sinh vật. Cùng theo dõi nhé!
Nội dung bài viết
Tài nguyên sinh vật là gì?
Khái niệm tài nguyên sinh vật
Tài nguyên được định nghĩa là mọi loại vật chất, tri thức, và năng lượng sử dụng để tạo ra của cải vật chất và giá trị cho con người. Trong đó, tài nguyên sinh vật bao gồm tất cả các loại thực vật và động vật hữu ích, hoặc những loại được con người khai thác để tạo ra giá trị.
Thế giới ta rất giàu có về tài nguyên sinh vật. Tuy nhiên, ở một số khu vực, nguồn tài nguyên sinh vật này đang bị suy giảm, không chỉ do những yếu tố tự nhiên mà còn bởi những tác động từ phía con người.

Thực trạng tài nguyên sinh vật hiện nay
Hiện nay, việc khai thác biển và phát triển kinh tế từ biển đang là một vấn đề quan trọng mà các quốc gia có bờ biển đang đối mặt. Tuy nhiên, đi kèm với nó là những phương thức khai thác không bền vững. Các hoạt động này thường chỉ nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế ngắn hạn mà không cần nhắc đến tác động lâu dài lên môi trường, thiếu sự quy hoạch cụ thể và chính sách quản lý hiệu quả.
Theo nghiên cứu của Liên Hợp Quốc và các tổ chức quốc tế khác, hiện có hơn 80% lượng cá biển toàn cầu đã bị khai thác. Trong đó có tới 25% lượng cá bị khai thác quá mức hoặc cạn kiệt. Đồng thời, nhiều loài sinh vật biển khác cũng đang đối diện với nguy cơ tuyệt chủng, với tỷ lệ đánh bắt giảm tới 90% trong những năm gần đây.
Ngoài ra, sự suy giảm của tài nguyên biển như rạn san hô, thảm cỏ biển, rừng ngập mặn do tác động của con người đang trở nên nghiêm trọng ở nhiều nơi trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam. Điều này đặt ra những thách thức lớn cho sự phát triển kinh tế – xã hội của các địa phương và quốc gia có biển.

Việt Nam sở hữu giá trị đa dạng sinh học phong phú, nhưng việc bảo tồn đa dạng sinh học lại trở thành một vấn đề cấp thiết cho quốc gia. Tác động từ lịch sử chiến tranh và một nền văn hóa truyền thống phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên đã ảnh hưởng không nhỏ tới đa dạng sinh học tại Việt Nam. Khoảng 2,2 triệu héc-ta rừng đã bị tổn thương trong giai đoạn từ 1943 đến 1973 do chiến tranh.
Sau chiến tranh, quá trình phát triển kinh tế cũng tiếp tục gây áp lực lên nguồn tài nguyên rừng. Việc săn bắt động vật hoang dã, đặc biệt là các loài linh trưởng, bởi cộng đồng dân cư phụ thuộc vào rừng đã đẩy nhiều loài vào bờ vực tuyệt chủng.
Bên cạnh đó, các yếu tố khác như chuyển đổi đất sử dụng không căn cứ vào nghiên cứu khoa học, sự phát triển cơ sở hạ tầng, sự xâm lấn của loài ngoại lai, khai thác tài nguyên quá mức, ô nhiễm môi trường và tác động từ sự tăng trưởng dân số cũng góp phần vào tình trạng suy giảm đa dạng sinh học hiện nay.

Đặc điểm tài nguyên sinh vật ở Việt Nam
Việt Nam, một quốc gia thuộc khu vực nhiệt đới, sở hữu điều kiện tự nhiên lý tưởng cho sự phát triển của đa dạng sinh học, bao gồm nhiều loài động và thực vật cũng như các hệ sinh thái đặc trưng. Dựa trên báo cáo “Tiếp cận các nguồn gen và chia sẻ lợi ích” của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), Việt Nam có:
- Thực vật: Khoảng 12.000 loài thực vật bậc cao, bao gồm 69 loài hạt trần và 12.000 loài hạt kín, nằm trong hơn 2.256 chi và 305 họ. Đáng chú ý, 50% trong số này là loài bản địa. Còn lại là các loài di cư từ khu vực Himalaya, Vân Nam, Quý Châu, Ấn Độ, Myanmar, Indonesia, Malaysia,… Ngoài ra, còn có 2.200 loài nấm, 2.176 loài tảo, 481 loài rêu, 368 loài vi khuẩn lam, 691 loài dương xỉ và 100 loài khác.
- Động vật: Gồm 300 loài thú, 830 loài chim, 260 loài bò sát, 158 loài ếch nhái, 5.300 loài côn trùng, 547 loài cá nước ngọt, 2.038 loài cá biển và 9.300 loài động vật không xương sống.
Tuy nhiên, do ảnh hưởng từ hoạt động của con người và biến đổi khí hậu, nhiều loài đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng, trong khi một số khác đã biến mất. Điều này làm dấy lên mối quan tâm lớn về tình trạng bảo tồn và bảo vệ đa dạng sinh học ở Việt Nam.

Giá trị của tài nguyên sinh vật ở nước ta
Giá trị kinh tế
- Cung cấp nguyên liệu gỗ cho ngành xây dựng và sản xuất đồ dùng gia đình.
- Nguồn cung cấp thực phẩm và lương thực thiết yếu.
- Nguyên liệu cho việc sản xuất thuốc và các sản phẩm y tế.
- Cung cấp nguồn nguyên liệu cho ngành công nghiệp thủ công.
Giá trị văn hoá, du lịch
- Sinh vật cảnh: Các loài thực vật và động vật được nuôi trồng và bảo dưỡng không chỉ mang đến giá trị thẩm mỹ cho không gian sống mà còn giúp cải thiện chất lượng môi trường và mang lại lợi ích tinh thần cho con người.
- Tham quan và du lịch: Tài nguyên sinh vật đóng vai trò quan trọng trong du lịch sinh thái và du lịch phiêu lưu. Các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia và các hệ sinh thái độc đáo là điểm đến hấp dẫn, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương.
- Nghiên cứu khoa học: Tài nguyên sinh vật cung cấp cơ hội vô giá cho việc nghiên cứu khoa học.

Đối với môi trường sinh thái
Tài nguyên sinh vật đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với môi trường sinh thái:
- Điều hòa khí hậu và tăng cường oxy: Tài nguyên sinh vật, đặc biệt là thực vật, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí hậu, cung cấp oxy thông qua quá trình quang hợp và giúp làm sạch không khí bằng cách hấp thụ các chất ô nhiễm.
- Giảm ô nhiễm môi trường: Các hệ sinh thái tự nhiên như rừng, đầm lầy và các khu vực ngập nước giúp lọc và làm sạch nước, giảm thiểu ô nhiễm và cải thiện chất lượng môi trường.
- Giảm nhẹ thiên tai và hạn hán: Giảm thiểu tác động của lũ lụt và hạn chế sự xói mòn đất, đồng thời duy trì nguồn nước, giúp giảm nhẹ tác động của hạn hán.
- Ổn định độ phì của đất: Tài nguyên sinh vật, thông qua chu trình tự nhiên của mình, giúp duy trì sự màu mỡ của đất, cải thiện chất lượng và cấu trúc đất, tạo điều kiện thuận lợi cho nông nghiệp và duy trì sự cân bằng sinh thái.

Nguyên nhân gây suy thoái tài nguyên sinh vật ở nước ta
Dù là nguồn tài nguyên phong phú, tài nguyên sinh vật ở Việt Nam hiện nay đang đối mặt với tình trạng suy thoái nghiêm trọng do nhiều yếu tố:
- Ảnh hưởng từ chiến tranh: Việc sử dụng hóa chất trong chiến tranh đã làm hủy diệt thực vật và động vật, đồng thời gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng trên lãnh thổ Việt Nam.
- Biến đổi khí hậu và thiên tai: Sự thay đổi môi trường do biến đổi khí hậu cùng các hiện tượng tự nhiên như cháy rừng, xói mòn đất, mưa axit và hạn hán góp phần làm suy giảm đa dạng sinh học.
- Hoạt động khai thác của con người: Việc khai thác rừng không kiểm soát, đốt hầm than, phá rừng để làm nông nghiệp,… là những hoạt động tiêu cực ảnh hưởng trực tiếp đến sự cân bằng của các hệ sinh thái tự nhiên.
- Chính sách quản lý chưa hiệu quả: Các chính sách quản lý môi trường và tài nguyên sinh vật của nhà nước còn nhiều hạn chế, thiếu sự giám sát chặt chẽ, tạo điều kiện cho các hành vi khai thác trái phép và gây hại môi trường.
Những nguyên nhân trên đang đẩy nguồn tài nguyên sinh vật của Việt Nam vào tình trạng nguy cấp. Do đó, cần có sự chú trọng và hành động kịp thời từ mọi phía.

Biện pháp bảo vệ tài nguyên sinh vật ở Việt Nam
Đối mặt với sự suy giảm nghiêm trọng của tài nguyên sinh vật ở Việt Nam, chúng ta cần đưa ra các biện pháp để bảo vệ và phục hồi tài nguyên sinh vật ở Việt Nam:
- Bảo vệ và phục hồi rừng: Chú trọng việc bảo vệ rừng già, rừng đầu nguồn, và rừng phòng hộ, cùng với việc trồng mới các khu rừng để tái tạo nguồn tài nguyên sinh vật.
- Thiết lập khu bảo tồn: Xây dựng và phát triển các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia và các khu dự trữ sinh quyển nhằm bảo vệ các loài sinh vật quý hiếm.
- Trồng cây xanh đô thị: Tăng cường việc trồng cây xanh trong các khu đô thị, góp phần làm sạch không khí và cải thiện môi trường sống.
- Bảo vệ môi trường: Thực hiện việc phân loại và xử lý rác thải hợp lý, hạn chế thải ra môi trường các chất rác khó phân hủy.
- Ứng dụng công nghệ sinh học: Tận dụng tiến bộ của công nghệ sinh học trong việc bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm.
- Nâng cao ý thức cộng đồng: Mở rộng các chiến dịch truyền thông và giáo dục để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc bảo vệ tài nguyên sinh vật.
- Chính sách quản lý hiệu quả: Áp dụng chính sách quản lý nghiêm ngặt và xử phạt thích đáng đối với những hành vi vi phạm, gây hại đến nguồn tài nguyên sinh vật.

Một số câu hỏi về tài nguyên sinh vật Việt Nam
Câu 1: Nước ta có nguồn tài nguyên sinh vật phong phú nhờ:
- A. Lãnh thổ kéo dài từ 8°34’B đến 23°23′B nên thiên nhiên có sự phân hoá đa dạng.
- B. Nằm hoàn toàn trong miền nhiệt đới Bắc bán cầu thuộc khu vực châu Á gió mùa.
- C. Nằm ở vị trí tiếp giáp giữa lục địa và hải dương trên đường di lưu của các loài sinh vật.
- D. Nằm ở vị trí tiếp giáp giữa lục địa và hải dương trên vành đai sinh khoáng của thế giới.
Đáp án: C
Câu 2:Vùng biển nước ta giàu tài nguyên sinh vật biển là do:
- A. Thềm lục địa nông, độ mặn nước biển lớn.
- B. Nước biển ấm, nhiều ánh sáng, giàu oxi.
- C. Có nhiều vũng vịnh, đầm phá.
- D. Có các dòng hải lưu.
Đáp án: B
Câu 3: Khai thác tài nguyên sinh vật biển nước ta hiện nay cần:
- A. Sử dụng phương tiện có tính chất hủy diệt.
- B. Tránh khai thác quá mức nguồn lợi ven bờ.
- C. Chỉ khai thác các loài cá biển có giá trị cao.
- D. Tập trung đánh bắt các loài có giá trị kinh tế.
Đáp án: B
Câu 4: Tài nguyên sinh vật của biển Đông phong phú chủ yếu do:
- A. Nằm trong khu vực nội chí tuyến, tương đối kín, giàu oxi.
- B. Nhiệt độ cao, dòng hải lưu, trên đường di cư của sinh vật.
- C. Địa hình đáy biển đa dạng, có nhiều đảo ven bờ, dòng biển.
- D. Vùng biển rộng, hoạt động thủy triều phức tạp, độ mặn cao.
Đáp án: B
Câu 5: Tài nguyên sinh vật có ảnh hưởng lớn đến nông nghiệp vì:
- A. Cây trồng và vật nuôi là đối tượng hoạt động của nông nghiệp.
- B. Sinh vật là tư liệu sản xuất không thể thay thế được của nông nghiệp.
- C. Đây là nguồn cung cấp hữu cơ để tăng độ phì cho đất.
- D. Thực vật là nguồn thức ăn quan trọng phục vụ chăn nuôi.
Đáp án: A
Câu 6: Phương hướng để khai thác bền vững tài nguyên sinh vật biển và hải đảo ở nước ta không phải là:
- A. Tránh khai thác quá mức.
- B. Đẩy mạnh đánh bắt xa bờ.
- C. Cấm khai thác nguồn lợi hải sản ở ven bờ.
- D. Cấm sử dụng phương tiện đánh bắt huỷ diệt.
Đáp án: C
Câu 7: Nguyên nhân chủ yếu nào sau đây làm cho nguồn tài nguyên sinh vật dưới nước ở nước ta bị suy giảm rõ rệt?
- A. Khai thác tài nguyên quá mức, ô nhiễm môi trường nước.
- B. Chặt phá rừng làm nương rẫy, xây dựng nhà ở.
- C. Biến đổi khí hậu toàn cầu, nhiều thiên tai xảy ra gần đây.
- D. Hậu quả của việc mở các hồ chứa nước vào mùa lũ.
Đáp án: A
Câu 8: Nhận định không đúng về nguồn tài nguyên sinh vật nước ta?
- A. Vô cùng phong phú, đa dạng.
- B. Là nguồn tài nguyên vô tận.
- C. Có khả năng phục hồi và phát triển.
- D. Có nhiều giá trị về kinh tế – xã hội- môi trường.
Đáp án: B
Câu 9: Vấn đề nào sau đây không đúng với hoạt động khai thác tài nguyên sinh vật biển ở nước ta?
- A. Tránh khai thác quá mức các đối tượng có giá trị kinh tế cao.
- B. Hạn chế việc đánh bắt xa bờ để tránh thiệt hại do bão gây ra.
- C. Tránh khai thác quá mức nguồn lợi ven bờ, bảo vệ môi trường.
- D. Cấm sử dụng các phương tiện đánh bắt có tính chất hủy diệt.
Đáp án: B
Câu 10: Tài nguyên sinh vật biển Đông nước ta giàu về thành phần loài và có năng suất sinh học cao là do
- A. Nước biển ấm, nhiều ánh sáng, giàu oxi.
- B. Có nhiều cửa sông đổ ra biển, thức ăn dồi dào.
- C. Có nhiều ánh sáng, độ mặn nước biển cao.
- D. Thềm lục địa nông, độ mặn nước biển lớn.
Đáp án: A
Câu 11: Công nghệ sinh học đóng vai trò quan trọng như thế nào trong việc bảo vệ tài nguyên sinh vật:
- A. Bảo tồn nguồn gen quý hiếm.
- B. Tạo ra nhiều giống mới.
- C. Lưu giữ và nhân nhanh nhiều giống quý hiếm.
- D. Đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của con người.
Đáp án: C
Câu 12: Nước ta đã và đang làm gì để bảo vệ nguồn tài nguyên sinh vật?
Đáp án: Biện pháp nhà nước ta đã và đang làm để bảo vệ tài nguyên sinh vật là:
- Bảo vệ, trồng rừng, cấm khai thác các khu rừng già, rừng đầu nguồn, xử lý nghiêm minh vi phạm nếu bị phát hiện.
- Cấm săn bắn động vật hoang dã
- Xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên, các vườn quốc gia để bảo vệ các loài sinh vật.
- Ứng dụng KHCN vào việc nhân giống, bảo tồn nguồn gen sinh vật.

Xem thêm:
- Sao băng là gì? Tại sao có hiện tượng mưa sao băng?
- Hiện tượng cầu vồng là gì? Tại sao lại xuất hiện cầu vồng sau mưa? Các hiện tượng cầu vồng thú vị
- Độ ẩm không khí là gì? Cách giảm độ ẩm trong phòng cực hữu ích
Qua bài viết vừa rồi Dinhnghia đã mang đến cho bạn những thông tin về tài nguyên sinh vật, đặc điểm và giá trị của tài nguyên sinh vật. Nếu thấy bổ ích hãy chia sẻ cho bạn bè và người thân cùng xem để hiểu biết hơn và cùng chung tay bảo vệ tài nguyên môi trường nhé!